آلکن و آلکین نامگذاری هیدروکربن های سیرنشده

نامگذاری آلکن و آلکین هیدروکربن های سیرنشده ، در شیمی یازدهم فصل یک به طور کامل به آلکن ها و آلکین ها اشاره شده است . آلکن ها هیدروکربن های سیرنشده هستند یعنی در ساختار خود پیوند دوگانه یا پیوند سه گانه دارند و برای انجام واکنش بسیار تمایل بالایی دارند . در این مطلب تدریس آلکن ها شیمی یازدهم قرار داده شده است این مطلب در امتحانات شیمی یازدهم بسیار مورد سوال قرار می گیرد.

آلکن­ها دسته دیگری از هیدروکربن­ ها هستند که در ساختار خود یک پیوند دوگانه کربن – کربن دارند و فرمول مولکولی آن­ ها به صورت CnH2n است . پس در آلکن ­ها همواره تعداد هیدروژن­ ها دو برابر تعداد کربن ­ها می­باشد .

بیشتر بخوانید : نمونه سوال امتحانی شیمی یازدهم

نخستین عضو خانواده آلکن­ ها ، اتن است . به این ماده که دارای مولکولی کاملاً ناقطبی می­باشد و حالت گازی دارد در گذشته اتیلن نیز می­گفتند . این گاز در بیشتر گیاهان وجود دارد . موز و گوجه فرنگی رسیده گاز اتن آزاد می کنند . اتن آزاد شده از این مواد باعث رسیدن سریع­تر میوه ­های نارس و کال می­شود ، از این رو در کشاورزی و سردخانه­ ها ، از گاز اتن به عنوان عمل آورنده استفاده می­شود

نام­گذاری آلکن ­ها

آلکن ­ها نیز مانند آلکان­ ها ، به دو دسته راست زنجیر و شاخه­ دار تقسیم می­شوند ، اما ما فقط به بررسی آلکن ­های راست زنجیر می­پردازیم .برای نام­گذاری آلكن­ های راست زنجیر ، كافی است پسوند « آن » را در نام آلكان راست زنجیر برداریم و به جای آن پسوند « ـِ ن » قرار دهیم

در آلکن راست زنجیر از 4 کربن به بالا ، پیوند دوگانه می­تواند بین دو کربن کنار هم با موقعیت­ های مختلف در زنجیر قرار بگیرد . به همین دلیل باید زنجیره کربنی را به صورتی که پیوند دوگانه نزدیک­تر باشد شماره­ گذاری نماییم ، سپس محل پیوند دو­گانه را با شماره نخستین كربنی كه به پیوند دوگانه متصل است ، مشخص كنیم و نام آلکن مورد نظر را یاداشت نماییم

آلکین­ ها دسته دیگری از هیدروکربن ­ها هستند که در ساختار خود یک پیوند سه ­گانه دارند و فرمول مولکولی آن­ها به صورت زیر می­باشد ، پس در این ترکیب ­ها تعداد هیدروژن­ ها 2 عدد از دو برابر تعداد کربن­ ها کمتر است . و می دانیم در آلکین ­ها هم ، مانند آلکن­ ها ، کوچکترین عضو دارای دو کربن است و نام آن اتین می­باشد . در گذشته به این هیدروکربن استیلن نیز می­گفتند .

نام­گذاری آلکین­ ها

نامگذاری آلکن و آلکین / برای نام­گذاری آلكین­ های راست زنجیر ، كافی است پسوند « آن » را در نام آلكان راست زنجیر برداریم و به جای آن پسوند « ین » قرار دهیم . دقیقاً شبیه آلکن­ ها

مشابه آلکن­ ها در آلکین راست زنجیر از 4 کربن به بالا ، پیوند سه­ گانه می­تواند بین دو کربن کنار هم با موقعیت­ های مختلف در زنجیر قرار بگیرد . به همین دلیل باید زنجیره کربنی را به صورتی که پیوند سه­ گانه نزدیک­تر باشد شماره گذاری نماییم ، سپس محل پیوند سه­ گانه را با شماره نخستین كربنی كه به پیوند سه­ گانه متصل است ، مشخص كنیم و نام آلکین مورد نظر را یاداشت می­ نماییم

یکی از کاربردهای مهم اولین عضو آلکین ­ها ، استفاده در جوش کاربیدی است . در این جوش­کاری از سوختن گاز اتین ، دمای لازم برای جوش دادن قطعه­ های فلزی و برشکاری فلز­ها تأمین می­شود

چند واکنش­ مهم آلکن ­ها

واکنش سوختن آلکن­ ها : آلکن­ها طبق معادله کلی سوختن هیدروکربن ها می­ سوزند و فرآورده واکنش سوختن آن­ ها مانند شامل آب و کربن دی اکسید می ­باشد .

واکنش افزایش آب به آلکن­ ها : در صنعت با وارد کردن گاز اتن در مخلوط آب و اسید در شرایط مناسب اتانول را در مقیاس صنعتی تولید می­کنند .

گاز اتن سنگ بنای صنایع پتروشیمی است ؛ زیرا در این صنایع با استفاده از اتن حجم انبوهی از مواد گوناگون تولید می­شود . صنعت پتروشیمی یکی از صنایع مهم در جهان است . در این صنعت ترکیب­ ها ، مواد و وسایل گوناگون از نفت یا گاز طبیعی به دست می­ آیند که به فرآورده ­های پتروشیمی معروف هستند . در کشور ما نیز شرکت­  های پتروشیمی گوناگونی در حال فعالیت هستند . در این شرکت­ها سالانه میلیون­ ها تن مواد شیمیایی مانند آمونیاک ، پلی اتن ، سولفوریک اسید و …. تولید می­شود .

افزایش هالوژن­ ها به آلکن­ ها : در واکنش هالوژن­ ها با آلکن­ ها ، پیوند یگانه بین دو اتم هالوژن و یکی از پیوندها در پیوند دوگانه کربن – کربن شکسته و دو اتم هالوژن به این کربن ­ها متصل می­شوند.

همه آلکن ­ها در واکنش با برم شرکت می­کنند و تبدیل به یک آلکان سیر شده با دو شاخه فرعی برمو می­شوند . واکنش برم با آلکن­ ها یکی از روش­ های شناسایی آن­ها در هیدروکربن­ های سیر شده می­باشد . به طوری که اگر هیدروکربنی با برم واکنش ندهد ، حتماً آلکان است . اما اگر یک مول از هیدروکربنی با یک مول از برم مایع در واکنش شرکت کند ، حتماً آلکن است و اگر یک مول هیدروکربن با دو مول برم مایع وارد واکنش شود ، آلکین است . البته این آزمایش برای تعیین آلکان­ ها ، آلکن ­ها و آلکین­ ها می­ باشد

افزایش گاز هیدروژن به آلکن­ ها : در واکنش گاز هیدروژن با آلکن­ ها ، پیوند یگانه بین دو اتم هیدروژن و یکی از پیوندهای دوگانه کربن – کربن شکسته و دو اتم هیدروژن به این کربن ­ها متصل می­ شوند . مشخص است که فرآورده این ترکیب آلکانی با همان تعداد کربن است پس طبیعتاً این واکنش آلکن­ها را به آلکان­های سیر شده تبدیل می­نماید .

پلیمری شدن : پلیمری شدن دسته دیگری از واكنش آلكن­ هاست كه با استفاده از آن می­توان انواع لاستیك­ ها ، پلاستیك­ ها ، الیاف و پلیمرهای سودمند را تهیه كرد .